Informacje zgodne ze stanem prawnym na dzień: 2024-10-31

Działalność zarobkowa w kilku krajach a ubezpieczenia społeczne

Zdarza się, że ktoś pracuje lub prowadzi działalność gospodarczą w kilku państwach jednocześnie. W takim wypadku sposób opłacania składek na ubezpieczenia społeczne zależy od tego, w jakich krajach jest prowadzona aktywność zarobkowa.

W przypadku krajów należących do UE/EFTA - kwestię ubezpieczenia społecznego regulują unijne przepisy dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Sytuację wykonywania pracy najemnej w kilku państwach normują one następująco:

• gdy pracownik wykonuje pracę na rzecz jednego pracodawcy, stosuje się przepisy państwa, w którym pracownik zamieszkuje, pod warunkiem, że wykonuje w państwie zamieszkania znaczną część tej pracy.

Jeżeli powyższy warunek nie jest spełniony, to ustawodawstwo jest ustalane następująco:

• gdy pracownik wykonuje pracę na rzecz jednego pracodawcy - decyduje siedziba pracodawcy;
• gdy pracownik wykonuje pracę na rzecz dwóch lub więcej pracodawców, których siedziby znajdują się:
  • w jednym państwie - stosuje się przepisy tego państwa
  • w dwóch państwach, z których jedno jest państwem zamieszkania - stosuje się przepisy państwa innego niż to, w którym mieszka pracownik,
  • w różnych państwach członkowskich (przynajmniej dwóch pracodawców w dwóch różnych państwach innych niż państwo zamieszkania) - decydujące jest miejsce zamieszkania. 

Warto wiedzieć

Jeżeli w wyniku zastosowania jednej z powyższych zasad zastosowanie będą miały polskie przepisy z zakresu zabezpieczenia społecznego, to zagraniczny pracodawca zobowiązany jest do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne do polskiego systemu. Zagraniczny pracodawca może też upoważnić pracownika do opłacania składek w jego imieniu.

Jeżeli osoba prowadząca działalność na własny rachunek wykonuje tą działalność w kilku państwach członkowskich, to obowiązują następujące zasady:

• osoba podlega ustawodawstwu państwa zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część działalności w tym państwie;

• jeżeli osoba ta nie zamieszkuje w państwie, w którym wykonuje znaczną część działalności, to podlega ustawodawstwu państwa, w którym znajduje się centrum zainteresowania dla jej działalności.

Powyższe zasady stosuje się zarówno wtedy, gdy działalność mamy zarejestrowaną tylko w jednym państwie, ale prowadzimy ją na terytorium kilku państw, jak i wtedy, gdy działalność została zarejestrowana w różnych państwach należących do UE/EFTA.

Kryterium służącym do określania głównej działalności jest przede wszystkim miejsce, w którym działalność jest stale prowadzona, jej zwyczajowy charakter lub okres przez jaki jest wykonywana, a także liczba wykonywanych usług i zamiar wynikający ze wszystkich istotnych okoliczności.

Ważne jest posiadanie zaświadczenia A1. Dokument ten wskazuje, któremu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego podlega dana osoba (korzystanie ze świadczeń zdrowotnych w państwie wykonywania pracy odbywa się na koszt państwa, które wydało zaświadczenie A1 – na podstawie karty EKUZ, którą w Polsce wydaje NFZ wydanej w oparciu o posiadane A1). Jednocześnie posiadanie zaświadczenie A1 oznacza, że osoba ta nie jest zobowiązana do opłacania składek w innym państwie członkowskim. Data ważności karty EKUZ jest tożsama z okresem wskazanym w zaświadczeniu A1.

W przypadku wykonywania pracy lub działalności gospodarczej w Polsce i w państwie trzecim (tj. nie w UE/EFTA), z którym Polskę łączy umowa dwustronna o zabezpieczeniu społecznym, obowiązują postanowienia umowy.

Warto wiedzieć

W przypadku wykonywania pracy w Wielkiej Brytanii po 31.12.2020 r., ustawodawstwo ustalane jest na podobnych zasadach, jednak z tą różnicą, że podstawą do potwierdzenia przez ZUS zaświadczenia A1 dla osoby, która wykonuje pracę najemną lub pracę na własny rachunek na terytorium Wielkiej Brytanii są przepisy Umowy o handlu i współpracy zawarte pomiędzy Unią Europejską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, zawarte w Protokole w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Natomiast w przypadku wykonywania pracy lub działalności w Polsce i państwie trzecim, w Polsce podlega się ubezpieczeniom społecznym na zasadach ogólnych.

Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych

2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego

3.  Umowa o handlu i współpracy między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, z jednej strony, a zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, z drugiej strony – Protokół w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego

Aktualizacja: Zakład Ubezpieczeń Społecznych