Skąd się wzięły nazwy dni tygodnia? - Powroty.gov.pl

Zacznijmy od poniedziałku, który według Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej jest pierwszym dniem tygodnia. W tradycji chrześcijańskiej i żydowskiej, gdzie za pierwszy dzień tygodnia uznawana jest niedziela, jest on dniem drugim. Odzwierciedleniem tego zwyczaju są nazwy w niektórych językach, np. w języku portugalskim poniedziałek to „segunda-feira” (drugi dzień), w języku greckim to „deftera” (drugi).

W języku polskim nazwa poniedziałek odnosi się do dnia po niedzieli. Podobnie jest w innych językach słowiańskich, np. czeskim „pondělí”, rosyjskim: „понедельник” (poniedielnik), serbsko-chorwackim: „ponedjeljak”.

Zupełnie inny klucz nazewnictwa dni tygodnia widzimy w niektórych innych europejskich, i nie tylko europejskich, językach. Wiele z nich nazwę poniedziałek zaczerpnęło z łaciny. W czasach przedchrześcijańskich przyjęto inny system nazewnictwa, w którym każdy dzień miał innego opiekuna. Np. nad poniedziałkiem czuwał księżyc, po łacinie „dies Lunae” (dzień księżyca). Wystarczy spojrzeć na hiszpański poniedziałek, czyli „lunes”, francuski „lundi”, by dostrzec podobieństwo. Również język angielski ma w poniedziałek swój dzień księżyca, czyli „Monday” (księżyc po angielsku to moon). Bardzo podobnie jest w języku niemieckim, gdzie księżyc to Mond, dzień to Tag, a poniedziałek to „Montag”.

Również w Indiach poniedziałek nosi nazwę „somwar” i jest związany z Somą, bóstwem lunarnym. Japońska nazwa poniedziałku „Getsuyō”, także wiąże się z księżycem (tsuki - księżyc).

Podobnie jest z wtorkiem. W tradycji chrześcijańskiej i żydowskiej, wtorek jest trzecim dniem tygodnia. W polskiej nazwie, która jest odzwierciedleniem tradycji chrześcijańskiej, kluczowe jest słowo drugi, czyli drugi dzień po niedzieli. Wtorek wywodzi się od staropolskiego słowa wtóry (drugi, prasłowiański: vtorŭ). Widać to także w innych językach słowiańskich. I tak Czesi mają „úterý”, a Rosjanie „вторник” (wtornik). Również język serbsko-chorwacki ma podobną nazwę, „utorak”. Od liczby trzy wywodzą się natomiast portugalski „terça-feira” i grecki „Τρίτη”(Tríti).

Wiele europejskich języków zaczerpnęło nazwę wtorek od dnia Marsa, boga wojny. Stąd we włoskim mamy „Martedì”, a w hiszpańskim „martes”. W angielskim, duńskim, norweskim i szwedzkim nastąpiła zamiana Marsa na nordyckiego boga wojny Tyra. Stąd wtorek po angielsku to „Tuesday”, duńsku, norwesku „Tirsdag”, a szwedzku „Tisdag”.

Środek tygodnia

Dla nazwy środa, która obowiązuje w języku polskim, kluczowe jest usytuowanie tego dnia w szeregu dni tygodnia. W tradycji chrześcijańskiej i żydowskiej, gdzie za pierwszy dzień tygodnia uznawana jest niedziela, środa jest dniem czwartym, środkowym w ciągu 7 dni. I tylko w takim przypadku ma to sens. Przyjmując zasadę Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej, która określiła poniedziałek jako pierwszy dzień tygodnia, środa nie jest w środku, jest trzecim dniem tygodnia.

Tradycja chrześcijańska i żydowska wpłynęła na nazewnictwo w wielu językach, nie tylko w polskim.

Również w innych językach słowiańskich środa wywodzi się od słowa środek. W języku czeskim mamy „středa”, rosyjskim „среда” (srieda), serbsko-chorwackim „srijeda”. Warto dodać, że środa stanowi także środek tygodnia roboczego (od poniedziałku do piątku).

Również w języku niemieckim, co jest dla niego nietypowe, środa jest traktowana jako środek tygodnia i nazywa się „Mittwoch” (Mitte - środek + Woche - tydzień). W języku portugalskim i greckim środa, jako czwarty dzień tygodnia, to port. „quarta-feira” (czwarty targ) i gr. „Τετάρτη” (czwarta).

Łacińska nazwa „dies Mercurii” (dzień Merkurego) wpłynęła na nazewnictwo innych języków europejskich, np. hiszpańskiego „miércoles”, francuskiego „mercredi”, włoskiego „mercoledì”. W językach germańskich nazwa pochodzi od imienia Odyna. I tak np. w języku angielskim mamy „Wednesday” (Woden’s Day - Dzień Wodena – takie imię nosi Odyn w mitologii nordyckiej). Również w języku niemieckim do X w. obowiązywała nazwa „Wodanstag”, później zmieniona na wspomnianą już „Mittwoch”.

Druga połowa tygodnia

W języku polskim, podobnie jak w innych językach słowiańskich, czwartek swoją nazwę zawdzięcza tradycji chrześcijańskiej i żydowskiej, w której jest to piaty dzień tygodnia i czwarty po niedzieli. Dlatego, co od razu rzuca się w oczy, kluczowa jest tu liczba cztery. Widać ją także w innych językach słowiańskich. W czeskim „čtvrtek”, rosyjskim „четверг” (czetwierg), serbsko-chorwackim „četvrtak”. Podobnie w języku litewskim, gdzie czwartek to „ketvirtadienis” (ketvirta - czwarta + diena - dzień). Od liczby pięć wywodzą się natomiast nazwy w języku portugalskim „quinta-feira” i greckim „Πέμπτη” (Pémpti).

Łacińska nazwa „dies Iovis” (dzień Jowisza, planety, która przypisana była samemu Zeusowi) wpłynęła na nazewnictwo wielu innych języków europejskich, np. w hiszpańskim mamy „jueves” i  włoskim „giovedì”.

W językach germańskich, czwartek, pochodzi od imienia Thora (syna Odyna), nordyckiego boga. I tak w angielskim mamy „Thursday”, norweskim, duńskim i szwedzkim „torsdag”, niemieckim „Donnerstag” (inne imię Thora to Donar), niderlandzkim „donderdag”.

W wymarłym języku Słowian Połabskich czwartek był określany jako „perundan” – dzień Pioruna.

Jako że w tradycji chrześcijańskiej i żydowskiej piątek jest szóstym dniem tygodnia i piątym po niedzieli, w języku polskim, a także innych językach słowiańskich, jego nazwa wywodzi się od liczby pięć. Podobnie jest w językach czeskim „patek”, rosyjskim „пятница” (piatnica), serbsko-chorwackim „petak”, a także języku litewskim (bałtyckim) „penktadienis” (penkta - piąta + diena - dzień).

Od liczby sześć pochodzi piątek w języku portugalskim „sexta-feira”. Natomiast w języku greckim, piątek „Παρασκευή” (paraskevi - przygotowanie) nawiązuje do tradycji biblijnej, w której dzień ten był dniem przygotowania do Paschy, wypadającej w sobotę.

Łacińska nazwa „dies Veneris” (dzień Wenus) wpłynęła na nazewnictwo innych języków europejskich, np. hiszpańskiego „viernes” i włoskiego „venerdì”.

Jeżeli chodzi o piątek w językach angielskim „Fiday” oraz niemieckim „Freitag”, często mylnie kojarzy się jego nazwę z wolnością (ang. Freedom, niem. Frei). W językach germańskich, w tym także angielskim i niemieckim, jest to dzień Frigg lub Frei – nordyckiej odpowiedniczki Wenus.

W językach norweskim, duńskim, szwedzkim piątek - „fredag” - także swoją nazwę zawdzięcza bogini Frigg.

Weekend

Na weekend, czyli koniec tygodnia, składają się dwa dni: sobota (w tradycji chrześcijańskiej i żydowskiej sobota jest ostatnim dniem tygodnia) i niedziela (w tradycji chrześcijańskiej i żydowskiej niedziela jest pierwszym dniem tygodnia).

W religii żydowskiej sobota jest dniem świątecznym, zwanym szabatem. To tego dnia, jak czytamy w Biblii, Bóg odpoczął po dziele stworzenia.

Sobota w języku polskim, podobnie jak w wielu innych językach europejskich, wywodzi się od szabatu – świątecznego dnia odpoczynku obchodzonego przez wyznawców judaizmu i niektórych Kościołów chrześcijańskich, który trwa od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę. Przykłady widzimy w językach: hiszpańskim „sábado”, włoskim „sabato”, czeskim „sobota”, rosyjskim „суббота” (subbota), serbsko-chorwackim „subota” i niemieckim „Samstag”, w którym sobota to także „Sonnabend” – nazwa pochodząca z czasów przedchrześcijańskich i nawiązująca do germańskiej rachuby czasu.

W niektórych językach nordyckich sobota oznacza dzień kąpieli. Tak jest np. w języku duńskim lørdag.

Na nazewnictwo niektórych innych języków germańskich i celtyckich wpłynęła łacińska nazwa „dies Saturni” (dzień Saturna). Np. w języku angielskim mamy „Saturday”.

Niedziela w tradycji chrześcijańskiej i żydowskiej jest pierwszym dniem tygodnia. W wielu krajach i językach w nich obowiązujących nazwa ukształtowała się wraz z kulturą chrześcijańską, którą przyjmowały zamieszkujące je ludy. W językach romańskich widoczne są inspiracje łacińskimi „feria Dominica”, „dies Dominicus” (dzień Pański, tj. Jezusa Chrystusa). Np. w języku hiszpańskim mamy „domingo”, a w języku francuskim „dimanche”. Podobnie grecka niedziela to „Κυριακή” (Κύριος znaczy Pan). W języku rosyjskim niedziela to „вoскресенье” (waskriesien´je), które oznacza zmartwychwstanie.

W wielu językach słowiańskich nazwa nawiązuje do obowiązku powstrzymania się od pracy. Często jest to bardzo ważny wyznacznik niedzieli. Polska nazwa niedziela pochodzi od prasłowiańskiego „ne dělatĭ”, czyli właśnie nie działać, nie pracować. Podobnie jest w języku czeskim, gdzie niedziela to „neděle” i języku serbsko-chorwackim „nedjelja”.

Inne popularne europejskie języki, czyli angielski i niemiecki, nazwę niedziela zaczerpnęły z tradycji przedchrześcijańskiej, w której tym dniem opiekowało się słońce. Stąd w tych językach niedziela to dzień słońca, ang. Sunday, niem. Sonntag.

Wojciech Napora (Powroty.gov.pl)

Źródło:

Wikipedia

Radosław Kotarski, Polimaty.