ZUS a sprawy osób, które mieszkają lub mieszkały za granicą [WYWIAD] - Powroty.gov.pl

Na początek pytanie o to, czy osoba, która wyjeżdża za granicę na dłużej, z zamiarem podjęcia tam pracy, powinna zgłosić to w ZUS? I w związku z tym, czy powinna zgłosić swój powrót? Czy ma tu znaczenie, o ile jest taki obowiązek, czy jedzie do kraju UE, czy kraju trzeciego?

Każdy emeryt i rencista powinien informować nas o zmianie miejsca zamieszkania (także do kraju trzeciego), ponieważ przesiedlenie może mieć wpływ na:

• kwestie podatkowe (ZUS jest zobowiązany pobierać zaliczkę na podatek dochodowy zgodnie z obowiązującymi przepisami);
• ubezpieczenie zdrowotne (zgłaszamy i wyrejestrowujemy z ubezpieczenia zdrowotnego, potrącamy składkę zdrowotną ze świadczeń, np. jeżeli nasz emeryt dotychczas mieszkający za granicą przesiedli się do Polski, zmieniamy adres zamieszkania na polski, zgłaszamy go do ubezpieczenia zdrowotnego i rozpoczynamy naliczanie i potrącanie składki zdrowotnej z jego świadczenia. W sytuacji odwrotnej – nasz emeryt przesiedla się z Polski do Niemiec – zmieniamy adres na niemiecki, ale nie wyrejestrowujemy z ubezpieczenia, nadal pobieramy składkę zdrowotną, jednak informacja o przesiedleniu „trafia” do NFZ).

Zmiana miejsca zamieszkania może również wpłynąć na wysokość świadczenia. Osoba, która ma ustalone prawo do dopłaty do minimum utraci je w momencie przesiedlenia poza granice Polski.

Są rodzaje świadczeń, np. RSU (rodzicielskie świadczenie uzupełniające), których prawo uzależnione jest od zamieszkania w Polsce.

Wchodząc na szersze wody. Są umowy, jak ta z Niemcami z 1975r., która została „wchłonięta” w rozporządzenia unijne, która jest umową terytorialną i obowiązuje tak długo, jak dana osoba mieszka w danym państwie.

Ponadto ważne jest, byśmy posiadali aktualny adres do korespondencji, by skutecznie kontaktować się z naszymi klientami, przesyłać pisma, decyzje, formularze PIT itp.

Brak aktualnego adresu utrudnia postępowanie, a przekazanie korespondencji na „stary” adres może skutkować naruszeniem ochrony danych osobowych emeryta lub rencisty. Oczywiście nie będzie to wina ZUS.

Warto wspomnieć jeszcze o kwestii przychodu. Tu również w kontekście osób pobierających świadczenia.

Osoba, która nie osiągnęła jeszcze wieku emerytalnego i nie ma z tego powodu ustalonego prawa do emerytury, a pobiera emeryturę „wcześniejszą” lub rentę i osiąga przychód, np. z tytułu zatrudnienia, prowadzonej działalności gospodarczej, powinna o wysokości przychodu informować ZUS.

Jego wysokość może mieć wpływ na pobierane świadczenie, np. na zmniejszenie wysokości pobieranego świadczenia wpływa przychód przekraczający 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS, nie wyższy jednak niż 130% tego wynagrodzenia. Jeżeli klient osiągnie przychód powyżej 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia zawiesimy wypłatę jego świadczenia.

Dotyczy to osób zamieszkałych w Polsce i za granicą (także w krajach trzecich) oraz osób osiągających przychód w Polsce i za granicą (także w krajach trzecich).

Osoba, która mieszka w Wielkiej Brytanii (kraj trzeci) i osiągnęła polski powszechny wiek emerytalny. Gdzie ma ubiegać się o polską emeryturę?

Dla osoby, która osiągnęła powszechny wiek emerytalny i wykazuje okresy ubezpieczenia w Wielkiej Brytanii (jeśli mieszka na terenie Zjednoczonego Królestwa), i posiada okresy ubezpieczenia w tym państwie i w Polsce, to instytucją właściwą, do której należy złożyć wniosek o świadczenie jest zagraniczna instytucja ubezpieczeniowa. Na tej instytucji spoczywa obowiązek przekazania wniosku do instytucji ubezpieczeniowych wszystkich zainteresowanych państw, w których wnioskodawca podlegał ubezpieczeniu/zamieszkaniu oraz przyznanie prawa do świadczenia na podstawie własnego ustawodawstwa. Instytucją właściwą do złożenia wniosku o świadczenie jest instytucja brytyjska jako instytucja właściwa. W związku z tym wniosek o emeryturę klient powinien złożyć w The Pension Service 11, Mail Handling Site A Wolverhampton WV98 1LW Wielka Brytania.

Państwa, w których dana osoba pracowała będą rozpatrywać wniosek o emeryturę lub rentę według swoich krajowych przepisów. Każde państwo, wskazane przez wnioskodawcę, wydaje odrębną decyzję o emeryturze lub rencie. Wszystkie instytucje przyjmą tę samą datę złożenia wniosku.

Ponadto wniosek o świadczenie można złożyć:

• na piśmie – wniosek wraz z niezbędnymi załącznikami wypełnić i przesłać do nas pocztą lub złożyć  w najbliższej  placówce;
• zgłosić ustnie do protokołu w naszej placówce;
• przesłać elektronicznie przez Platformę Usług Elektronicznych (PUE) – na www.zus.pl. Żeby to zrobić, wnioskodawca musi mieć założone konto na PUE ZUS oraz profil zaufany na Elektronicznej Platformie Usług Administracyjnych (ePUAP ) albo bezpieczny podpis elektroniczny.

Dokumenty (oryginalne), które dołączane są do wniosku i przesyłane elektroniczne, powinny być  złożone w naszej placówce lub wysłane pocztą.

Nieco inny przypadek dotyczy mężczyzny, który mieszka w Holandii (kraj UE), pracuje tam, natomiast za kilka miesięcy skończy 65 lat. Chciałby się ubiegać o polską emeryturę, w związku z tym, że kiedyś pracował w Polsce. Co ma zrobić?

Osoba mieszkająca w jednym z krajów członkowskich Unii Europejskiej i posiadająca w tym kraju okresy ubezpieczenia, powinna zgłosić się z wnioskiem - także o emeryturę z Polski - do instytucji ubezpieczeniowej w miejscu zamieszkania – w tym przypadku w Holandii. Instytucja holenderska ma obowiązek rozpatrzyć wniosek o świadczenie na podstawie miejscowego ustawodawstwa z uwzględnieniem rozporządzeń unijnych oraz skompletować wniosek o emeryturę, potwierdzić okresy ubezpieczenia i zamieszkania, a następnie przesłać do wszystkich krajów, w których konkretna osoba posiada okresy ubezpieczenia i zamieszkania. Wnioski o emerytury lub renty powinny być rozpatrywane jednocześnie przez wszystkie instytucje właściwe tych państw członkowskich, których ustawodawstwo miało zastosowanie.

Kolejny przypadek dotyczy osoby, która mieszka w Polsce, ale pracowała zarówno w Polsce, jak i w Niemczech. Za miesiąc kończy 60 lat (kobieta). Gdzie i w jaki sposób ma się ubiegać o emeryturę z Polski oraz z Niemiec?

Osoba mieszkająca w Polsce i posiadająca okresy zatrudnienia za granicą składa wniosek w Polsce, do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. We wniosku wpisuje okresy zatrudnienia za granicą, a do wniosku załącza dodatkowo wypełniony formularz o symbolu E207PL, który jest dostępny w placówce ZUS. Na podstawie danych wskazanych we wniosku, będzie on skierowany do odpowiedniej komórki realizującej umowy międzynarodowe. Wydział specjalizujący się w rozpatrywaniu wniosków z okresami polskimi i zagranicznymi, po otrzymaniu wniosku rozpatrzy go na podstawie polskiego ustawodawstwa oraz skompletuje i prześle wniosek do instytucji zagranicznej – w tym przypadku niemieckiej. Postępowanie będzie koordynowane przez taki wydział do momentu wydania decyzji przez wszystkie instytucje biorące udział w postępowaniu.

W jakich sytuacjach, do celów emerytalnych lata pracy w Polsce oraz innym kraju członkowskim są łączone? Czy można przenosić lata pracy z zagranicy na poczet polskiego stażu ubezpieczeniowego i polskiej emerytury? Czy ma to wpływ na wysokość świadczenia?

Pytanie bardzo obszerne, ale skupię się na najczęściej występujących przypadkach.

W przypadku emerytury powszechnej według zreformowanych zasad – okresy zatrudnienia za granicą będą miały wpływ na wysokość emerytury tylko w sytuacji, gdy miały miejsce przed 1 stycznia 1999 r., będą krótsze niż 12 miesięcy, a instytucja zagraniczna wskaże, że nie będzie ponosić za nie płatności - wówczas wpłyną na wartość kapitału początkowego, a co za tym idzie – emerytury.

W przypadku renty z tytułu niezdolności do pracy, emerytur „wcześniejszych”, emerytur pomostowych  – okresy zagraniczne mogą mieć wpływ zarówno na prawo, jak i na wysokość świadczenia lub tylko na prawo, lub tylko na wysokość świadczenia. Na przykład, gdy wnioskodawca ubiega się o rentę z tytułu niezdolności do pracy, ale jego staż w Polsce jest niewystarczający, by przyznać prawo do tego świadczenia, to wówczas ZUS zweryfikuje, czy po uwzględnieniu okresów zagranicznych warunki zostaną spełnione.

Z kolei w przypadku emerytur, które są ustalone w wysokości niższej niż minimalna badamy każdorazowo, czy wnioskodawca spełni warunki do „dopłaty do minimum”. Kiedy można mówić o takiej dopłacie? Gdy wnioskujący spełni kilka warunków, to jest: musi mieszkać w Polsce, posiadać wymagany staż ubezpieczeniowy polski i zagraniczny, dla kobiet to okres 20, a dla mężczyzn 25 lat oraz suma polskiego i zagranicznego świadczenia nie może przekraczać wartości minimalnego świadczenia.

Kolejny przypadek dotyczy zwolnienia lekarskiego i renty z tytułu niezdolności do pracy. Otóż, osoba pracowała wiele lat Polsce oraz rok w Niemczech. Aktualnie przebywa na zwolnieniu lekarskim z Niemiec, natomiast jest w szpitalu w Polsce. Niedługo kończy jej się płatne „chorobowe” z Niemiec. Czy może ubiegać się w ZUS o rentę z tytułu niezdolności do pracy?

Taka osoba może ubiegać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy w każdym kraju, w którym może wykazać okresy ubezpieczenia. Wniosek złożony w jednym z krajów unijnych jest wnioskiem o świadczenie w każdym kraju, w którym dana osoba pracowała.

Teraz pytanie o obowiązek informacyjny wobec ZUS. Osoba, która mieszka w Belgii (lub innym kraju UE), pobiera polską emeryturę (osiągnęła polski wiek emerytalny), a w Belgii jest zarejestrowana jako osoba bezrobotna, bo nie osiągnęła jeszcze tamtejszego wieku emerytalnego. Czy ma jakiś obowiązek wobec ZUS? Powinna wysyłać EMRG (oświadczenie osoby, która mieszka za granicą o prawie do pobierania polskiej emerytury lub renty)? Jak to wygląda?

Osoba, która mieszka w Belgii powinna informować każdorazowo ZUS o zmianie adresu zamieszkania i adresie do korespondencji. Na żądanie ZUS powinna przedłożyć wypełniony formularz o symbolu EMRG czyli „Oświadczenie osoby, która mieszka za granicą o prawie do pobierania polskiej emerytury lub renty”. Własnoręczność  podpisu świadczeniobiorcy powinna być potwierdzona przez właściwą miejscową instytucję ubezpieczeniową.

Czy ZUS pośredniczy w sprawach należnych świadczeń z innych krajów i współpracuje z zagranicznymi instytucjami w sprawach np. renty inwalidzkiej, niezdolności do pracy czy też zasiłku chorobowego? Jeżeli tak, czy w każdym oddziale ZUS można otrzymać takie wsparcie?

Tak. ZUS pośredniczy w sprawach dotyczących świadczeń i współpracuje z zagranicznymi instytucjami. Komórkami merytorycznymi wyznaczonymi do tych zadań są Wydziały Realizacji Umów Międzynarodowych. Jednak wnioski o świadczenia, korespondencję itp. klient może składać w każdej jednostce ZUS, a nie tylko w tych, w których funkcjonują wyspecjalizowane wydziały. Klienci, którzy przychodzą od ZUS w tych sprawach powinni otrzymać wsparcie, informacje i wyjaśnienia w każdej sali obsługi klientów. Informacje ogólne, ale też w indywidualnych sprawach zainteresowani tymi kwestiami mogą też otrzymać podczas wideorozmowy z ekspertem ZUS w ramach e-wizyty. Atutem e-wizyty w ZUS jest to, że można ją zamówić i zrealizować z dowolnego miejsca, niekoniecznie z domu czy pracy. Wystarczy dostęp do Internetu, laptop, smartfon lub inne urządzenie przenośne, przy czym nie trzeba w nich instalować żadnych aplikacji. Ważne, by urządzenie było wyposażone w mikrofon i kamerę. Na przykład w województwie opolskim w tym roku z e-wizyty skorzystało 735 osób, a 200 rozmów dotyczyło emerytur i rent międzynarodowych.

Z czego wynika konieczność zakończenia stosunku pracy w przypadku wnioskowania o polskie świadczenie emerytalne? Dlaczego wnioskując o wypłatę emerytury musimy przerwać współpracę z pracodawcą (również za granicą)?

Wynika to z przepisów, a konkretnie z art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Te regulacje stanowią, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiał: Wojciech Napora (Powroty.gov.pl)

Sebastian Szczurek - pracuje w opolskim ZUS od 2008 r. Jest regionalnym rzecznikiem prasowym na województwo opolskie. Jak mówi: moim zadaniem jest kreowanie pozytywnego obrazu instytucji w regionie, redagowanie informacji i komunikatów prasowych o bieżącej działalności Zakładu, informowanie o zmianach w przepisach o ubezpieczeniach społecznych, dostępność i pomoc regionalnym dziennikarzom i redakcjom, reagowanie na ewentualne interwencje. Działanie proaktywne, aby mieszkańcy regionu via media w regionie byli na bieżąco informowani o swoich prawach, przywilejach, ale i obowiązkach jako świadczeniobiorcy, ubezpieczeni czy płatnicy składek.