Wielkanoc – tradycja i zwyczaje świąteczne - Powroty.gov.pl

Wielkanoc jest najstarszym i najważniejszym świętem chrześcijańskim. Upamiętnia mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Na przestrzeni wieków zmienił się zarówno sposób obchodzenia tego święta, jak również jego data. Obecnie Wielkanoc jest, tzw. świętem ruchomym, które może wypaść od 22 marca do 25 kwietnia, zawsze w niedzielę. Wiele tradycji związanych z Wielkanocą uległo zapomnieniu. Dużo z nich zmieniło swój charakter, dostosowując się niejako do współczesności. Inaczej Wielkanoc obchodzą Polacy, inaczej mieszkańcy innych części świata. Wiadomo, co kraj, to obyczaj.

Piękna polska Wielkanoc

Zwyczaje towarzyszące obchodom Wielkanocy mają w Polsce wielowiekową tradycję. Dużo z nich odeszło w zapomnienie. Wiele zachowało się jedynie w niektórych regionach naszego kraju.

Są jednak tradycje, które, w bardziej lub mniej zmienionej formie, przetrwały i są obecne w każdym zakątku Polski.

Jednym z najstarszych i najpopularniejszych zwyczajów, który dotyczy niedzieli poprzedzającej Wielkanoc, jest tworzenie, święcenie i przyozdabianie domu palmą wielkanocną. Niedziela Palmowa – nazywana kiedyś kwietną lub wierzbną – jest obchodzona na pamiątkę wjazdu Pana Jezusa do Jerozolimy. Obecnie wielu z nas kupuje gotową palmę, święci ją i przynosi do domu. Kiedyś robiono palemki samodzielnie – z wierzbowych gałązek, bukszpanu, porzeczek, malin, suszonych ziół, piórek i kwiatów.

Dziś mało kto o tym pamięta, ale kiedyś poświęconą palmę traktowano jak przedmiot magiczny, który zapewniał domownikom szczęście. Na wsiach, krzyżyk wykonany z palemki wtykano w pierwszą zaoraną skibę. Miało to chronić pole przed gradobiciem. Gałązki palmy wkładano także pod próg, jako ochronę przed chorobami. Umieszczenie gałązek pod strzechą miało chronić dom przed piorunami. Co ciekawe, wierzbowe kotki z palemki połykano. Dzięki temu miało się zachować zdrowie i unikać bólu gardła. Obecnie, mało kto wierzy w magiczną moc palmy. Dla wielu jest ona jedynie symbolem i ozdobą, wykorzystywaną do wielkanocnej aranżacji domu.

Również przedświąteczne porządki należą do tradycji. I nie chodzi tu tylko o to, by przygotować dom na przybycie gości i wspólne świętowanie. Sprzątanie przed Wielkanocą miało kiedyś charakter symboliczny - przejścia z zimy do wiosny. Często bielono ściany okopcone przez dym z pieca ogrzewającego dom w trakcie zimy, porządkowano gospodarstwa i przyozdabiano izby. Ważne, by w porządkach uczestniczyli wszyscy domownicy.

Innym bardzo starym, sięgającym czasów pogańskich, zwyczajem jest święcenie pokarmów. Kiedyś w Wielką Sobotę święcono wszystkie potrawy, które spożywano w czasie wielkanocnego śniadania. Układano je w większych koszach i zanoszono do kościoła lub święcono przy kapliczce, a nawet przed domem. Dzisiaj święcimy tylko symboliczne pokarmy, które mieszczą się w niewielkim, zazwyczaj wiklinowym, ozdobionym koszyku. I choć zawartość takiego koszyka może być różna, nie powinno w nim zabraknąć: jajek (symbolu rodzącego się życia), chleba (symbolu ciała Chrystusa, ale też dobrobytu i pomyślności), kiełbasy lub wędlin (symbolu zdrowia, dostatku materialnego i płodności), soli (symbolu oczyszczenia, prostoty i prawdy), baranka (symbolu zmartwychwstałego Chrystusa), chrzanu (symbolu goryczy męki Pańskiej), oraz kawałka domowego ciasta (symbolu umiejętności i doskonałości).

Pisanki

Jajka w czasie Wielkanocy są odmieniane przez wszystkie przypadki. Jako symbol rodzącego się życia widnieją na wszelkich wielkanocnych dekoracjach. Są też nieodłączna częścią, o czym pisaliśmy wyżej, koszyka ze święconką. Jajka znaleźć można w przepisach wielu wielkanocnych ciast i sałatek. Są również jedną z głównych potraw na wielkanocnym stole.

Wielkanocną tradycją w Polsce jest również zwyczaj malowania jajek na Święta. Wywodzi się on jeszcze ze starosłowiańskich wierzeń, gdzie jajko miało bardzo ważne znaczenie. Symbolizowało siły witalne i podobnie jak dzisiaj – początek nowego życia.

Pisanki są symbolem pomyślności i przebudzenia do życia. Rysunki wielkanocne na pisankach to najczęściej charakterystyczne dla danego regionu motywy ludowe.

Pisanki były i nadal są również elementem zabawy („walatka”). Polega ona na takim toczeniu pisanek po stole, by się zderzyły. Właściciel „silniejszego” jajka zabierał rozbitą pisankę przeciwnika. W innym wariancie walatki jajka bierze się do ręki i stuka się ich czubkami.

Lany Poniedziałek

Poniedziałek Wielkanocny jest drugim, ostatnim dniem Świąt. Wielu z nas kojarzy go z…. wodą. Chodzi oczywiście o tradycję oblewania innych. Zwyczaj ten ma swoje korzenie w dawnych praktykach pogańskich, gdzie symbolizował oczyszczenie z zimowego brudu i budzenie się przyrody na wiosnę. Dzisiaj Lany Poniedziałek znany jest jako śmigus-dyngus. Dawniej były to dwa odrębne zwyczaje. Śmigusem nazywano symboliczne smaganie witkami wierzbowymi po nogach i oblewanie zimną wodą, co miało związek z wiosennym oczyszczeniem. Wierzono, że im mocniej została oblana panna, tym ma ona większe szanse na rychłe zamążpójście. Dyngus z kolei polegał na wykupieniu się od oblewania wodą. Gdy panna nie chciała być ani smagana gałązkami, ani oblewana, mogła wykupić się przez podarek tradycyjnej pisanki lub innego przysmaku ze świątecznego stołu.

Wielkanocne zwyczaje w innych krajach

Jak to ze zwyczajami bywa, każdy kraj, a nawet region, ma swoje. Nie inaczej jest z Wielkanocą i świąteczną tradycją. Np. Włosi, inaczej niż Polacy, spędzają Wielkanoc poza domem. Wspólnym, z naszym, elementem jest uroczysty, świąteczny obiad. Serwuje się wówczas baraninę lub jagnięcinę. Zwyczaj oblewania wodą, w drugi dzień Świąt, jest tam nieznany. 

Symbolem Świąt (Easter) w Wielkiej Brytanii jest zając. Jest to związane z dawnym zwyczajem polowań na te zwierzęta. Przed laty rytuał ten otwierał okres świąteczny. W wielu regionach Wielkiej Brytanii w czasie Wielkanocy odbywają się różne zabawy i konkursy, np. zawody w turlaniu ugotowanych na twardo jaj.

Ciekawym zwyczajem wielkanocnym, popularnym w Australii, jest organizowanie w kościołach śniadań dla ubogich. Australijskie dzieci natomiast, w Poniedziałek Wielkanocny, szukają ukrytych w ogrodzie słodyczy, najczęściej jajek i zajączków. Wielkanocny konkurs wygrywa to dziecko, które znajdzie najwięcej jajek.  

Niemiecki zwyczaj święcenia różni się od polskiego. W Niemczech księża święcą ogień, a wierni odpalają od niego swoje paschalne świece.

Bardzo oryginalny zwyczaj w okresie wielkanocnym mają Irlandczycy. Opisuje go portal podróże.pl. W Wielką Sobotę w miastach odbywa się pochód, podczas którego ludzie demonstrują swoje zmęczenie długim postem i chęć rozpoczęcia świętowania. Przemarszowi przewodzi lokalny rzeźnik. Najciekawszy jest jednak fakt, że niesie on zawieszonego na kiju śledzia, którego mieszkańcy biją kijami, pałkami i czym popadnie. Tak zmaltretowany śledź, symbolizujący post, zostaje wrzucony do rzeki. Następnie rzeźnik nakłada na ten sam kij udekorowany kwiatami barani udziec, który ma zwiastować czas ucztowania.

Miłośnicy kapeluszy powinni udać się w okresie Świąt Wielkanocnych do USA. To właśnie tam jednym ze świątecznych zwyczajów jest noszenie ogromnych, świątecznie udekorowanych kapeluszy. Pojawiają się na nich, m.in. jajka, kurczaki, zajączki, króliki. W tym czasie odbywają się także konkursy, na których wybiera się najpiękniejsze dzieła.

W Armenii wciąż żyje legenda, która głosi, że kiedy Matka Boska stała pod krzyżem Chrystusa, miała przy sobie chleb i jajka zawinięte w chustę. Krew Chrystusa i łzy Matki Boskiej zabarwiły jajka i chleb na czerwono. Dlatego Ormianie farbują jajka właśnie na ten kolor. Wypiekają też tradycyjne pieczywo, zwane cheorek.

Inna ormiańska legenda dotyczy Lanego Poniedziałku. Według niej Noe, po dotarciu na górę Ararat miał nakazać swym dzieciom oblewać się wodą, aby nigdy nie zapomnieć o potopie.

To tylko niektóre zwyczaje i tradycje związane ze Świętami Wielkanocy. Jak widać każdy naród, który świętuje Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, ma swój sposób na stworzenie wyjątkowej atmosfery w tym szczególnym okresie. Najważniejsze, aby Święta Wielkanocy spędzić zdrowo, spokojnie i z bliskimi osobami. Ważne, by panowała radość, harmonia i rodzinna atmosfera. Zwyczaje i tradycje jedynie nadają koloryt i ułatwiają stworzenie ciepłej i wyjątkowej atmosfery.

Źródło:

Wikipedia

podroze.pl

garneczki.pl

Wojciech Napora, Powroty.gov.pl