Symbole Bożego Narodzenia - Powroty.gov.pl

„Jest taki dzień, bardzo ciepły, choć grudniowy” – śpiewają Czerwone Gitary. Bo chociaż za oknem mróz i śnieg, a dni są bardzo krótkie, Boże Narodzenie kojarzy się z ciepłem. Duża w tym zasługa różnego rodzaju symboli, które pojawiają się w tym czasie w sklepach, na ulicach i w domach. Najpopularniejszą bożonarodzeniową ozdobą jest choinka. Przystrojona bombkami, lampkami, łańcuchami stanowi radosną zapowiedź nadchodzących Świąt. To dzięki barwnym drzewkom, sztucznym lub naturalnym, już od początku grudnia czuć magię Bożego Narodzenia. 

Symbol „triumfu życia nad śmiercią”

Tradycja ozdabiania domów różnego rodzaju drzewkami, roślinami czy liśćmi w okresie przesilenia zimowego sięga czasów przedchrześcijańskich. Już starożytni Egipcjanie przynosili do swych mieszkań zielone liście palm daktylowych, które symbolizowały triumf życia nad śmiercią. Rzymianie obchodzili święto Saturnalia, ku czci Saturna. Z tej okazji ozdabiali świątynie i domy laurem i bluszczem. Symbolizowało to rychłe nadejście wiosny, zielone sady i obfite plony. Celtowie ozdabiali domy gałązkami ostrokrzewu, które, według druidów, oznaczały życie wieczne.

Początki choinki, czyli znanego obecnie iglastego drzewka ustawianego w domach i na ulicach w okresie Bożego Narodzenia, sięgają najprawdopodobniej XVI wieku. Najstarsze wzmianki dotyczą Alzacji, gdzie właśnie w szesnastym stuleciu ustawiano w domach drzewka ubrane w ozdoby z papieru i jabłek. Ogromny wpływ na ich popularyzacje wywarł Marcin Luter, niemiecki doktor teologii, inicjator reformacji. Zalecał on spędzanie Świąt w domowym zaciszu i był zwolennikiem zielonych, ozdobionych drzewek. Co ciekawe, na początku choinki wieszano na suficie, czubkiem do dołu. Szybko stały się one nieodłącznym świątecznym elementem w protestanckich Niemczech.

Kościół katolicki przejął zwyczaj dekorowanych drzewek i rozpropagował go w Europie. W XIX wieku choinka była znana już w wielu krajach Starego Kontynentu, z Anglią, Francją i Niemcami na czele.

Do Polski choinka trafiła wraz z niemieckimi protestantami w okresie zaborów w XVIII i XIX wieku. Początkowo Polacy byli niechętni choince. Po pierwsze, trafiła ona do Polski wraz z zaborcą. Po drugie, Polacy mieli swoją własną ozdobę – podłaźniczkę. Z czasem jednak choinka wyparła podłaźniczkę i stała się, także w Polsce, najpopularniejszym symbolem Bożego Narodzenia. Co ciekawe, dawniej na wsiach pozyskiwanie choinki z lasu miało charakter „kradzieży obrzędowej”. Las uważano za miejsce magiczne, za inny świat. I „kradzież” choinki, której dokonywał w Wigilię gospodarz domu, miała przynieść domownikom i domostwu szczęście i pomyślność na cały następny rok. 

Symbolika ozdób choinkowych

Dawniej ozdoby choinkowe wykonywano ręcznie, w czasie adwentu, z bibuły, kolorowych papierów, piórek, wydmuszek, słomy czy kłosów zbóż. Dodatkowo na gałązkach wieszano ciastka, pierniczki, orzechy, małe czerwone jabłka i zimne ognie. Obecnie choinkę dekoruje się bombkami, cukierkami, papierowymi ozdobami, srebrnymi i złotymi włosami anielskimi. Ponadto, nieodłącznym elementem są obecnie lampki elektryczne, które, zwłaszcza w nocy, tworzą niezwykły, ciepły nastrój.

Zarówno dawniej, jak i obecnie każda ozdoba choinkowa ma swoje znaczenie. I tak, drzewko jest w chrześcijaństwie symbolem Chrystusa jako źródła życia. Gwiazda Betlejemska, którą umieszcza się na szczycie drzewka ma pomagać w powrotach do domu z dalekich stron. Oświetlenie choinki dawniej broniło dostępu złym mocom, a także miało odwrócić nieżyczliwe spojrzenia ludzi. Obecnie przyjmuje się chrześcijańską symbolikę, która wskazuje na Chrystusa jako światło i drogowskaz dla pogan. Jabłka wieszane na choince mają zapewnić domownikom zdrowie, a orzechy dobrobyt i siłę. Łańcuchy na choince przypominają o zniewoleniu grzechem. W czasie zaborów symbolizowały zniewolenie narodu. W niektórych regionach łańcuchy takie mają pozytywne skojarzenie z zaciskaniem więzów rodzinnych. Dzwonki oznaczają dobre nowiny i radosne wydarzenia, a anioły symbolizują opiekę nad domem.

Obecnie coraz rzadziej spotyka się na choince ręcznie wykonywane ozdoby, a miejsce jabłek zajęły bombki, których historia sięga 1840 roku. Wówczas to, w hucie szkła Lauscha w Niemczech, Hans Greiner wykonał pierwsze szklane bombki na choinkę. Legenda głosi, że nie stać go było na jabłka, ciastka i inne ozdoby, więc uformował proste kuliste kształty puste w środku i udekorował nimi swoją choinkę. Kolejne lata to rozwój produkcji bombek, które z czasem wyparły tradycyjne, naturalne ozdoby choinkowe. I tak przypadkowy wynalazek Hansa Greinera okazał się strzałem w dziesiątkę i hitem sprzedażowym, który ocalił zakład twórcy bombek od bankructwa.

Szopka bożonarodzeniowa

Nie tak popularnym jak choinka, ale również ważnym symbolem Bożego Narodzenia jest szopka. Jej tradycja sięga średniowiecznych kościelnych misteriów, które dały początek ludowym jasełkom i teatrzykom kukiełkowym.

Istotą szopki bożonarodzeniowej jest przedstawienie momentu i miejsca narodzin Pana Jezusa. Bohaterami są zatem mały Jezus, Maryja, św. Józef, Trzej Królowie, pasterze i bydło. Miejsce to żłóbek, stajnia, jaskinia lub grota. 

Szopki bożonarodzeniowe mają różną konstrukcję. Są zarówno miniatury, jak i szopki naturalnej wielkości, tzw. żywe szopki, w których postaci są grane przez aktorów i żywe zwierzęta.

Obecnie najpiękniejsze szopki można podziwiać w kościołach i na specjalnych festiwalach szopek bożonarodzeniowych, gdzie twórcy ludowi rywalizują ze sobą w konkursach szopek, np. Konkursie na Najpiękniejszą Szopkę Krakowską.

Wojciech Napora (Powroty.gov.pl)