Back

Mechanizm działania przepisów o koordynacji w przypadku świadczeń rodzinnych i wychowawczych

Artykuł zgodny ze stanem prawnym na dzień: 2021-10-18

W przypadku świadczeń rodzinnych, za ich przyznanie oraz wypłatę odpowiada przede wszystkim kraj, w którym prawo do świadczeń wnioskujących wynika z zatrudnienia lub samozatrudnienia, czyli tzw. aktywności zawodowej.

Jeżeli zatrudnienie rodziców dotyczy dwóch różnych krajów, np. matka dzieci pracuje w Polsce, a ojciec dzieci w Belgii, za udzielanie świadczeń odpowiada kraj zamieszkania dzieci.

Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku, gdy prawo do świadczeń rodzinnych jest związane z otrzymywaną przez rodziców emeryturą lub rentą.

O tym czym jest koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego i kiedy mamy z nią do czynienia piszemy tu.

 

Co kryje się pod pojęciem aktywności zawodowej?

Za osobę aktywną zawodowo uważa się osobę, która wykonuje pracę najemną lub działalność na własny rachunek, czyli osobę wykonującą wszelką pracę lub sytuację równoważną w zakresie zabezpieczenia społecznego danego państwa członkowskiego.

Osobą aktywną zawodowo jest także osoba w trakcie jakiegokolwiek okresu czasowego zawieszenia takiego zatrudnienia lub wykonywania pracy na własny rachunek, która nastąpiła na skutek:

  • choroby, macierzyństwa, wypadku przy pracy, choroby zawodowej lub bezrobocia, o ile w związku z tymi okolicznościami wypłacane są wynagrodzenia lub świadczenia, z  wyłączeniem emerytur lub rent; lub
  • urlopu  płatnego, strajku lub czasowego/stałego zamknięcia zakładu pracy; lub
  • urlopu bezpłatnego przeznaczonego na wychowywanie dziecka, o ile urlop ten uznawany jest za równoważny takiemu zatrudnieniu lub pracy na własny rachunek zgodnie z mającym zastosowanie w danym kraju ustawodawstwem.
Osoba posiadająca na terenie Polski ubezpieczenie społeczne rolników (w zakresie emerytalno – rentowym) traktowana jest również jako osoba wykonująca działalność zawodową na terenie RP.

Aktywność zawodowa jest więc nierozerwalnie związana z:

  • zatrudnieniem/działalnością gospodarczą, przy których odprowadzane są składki na ubezpieczenia społeczne;
  • odprowadzaniem składek na ubezpieczenie społeczne w KRUS;
  • otrzymywanymi świadczeniami (świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy, zasiłek dla opiekuna, przy którym istnieje obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne);
  • zasiłkiem macierzyńskim po ustaniu zatrudnienia;
  • zasiłkiem lub stypendium dla bezrobotnych;
  • osobą bezrobotną, zgłoszoną do ZUS jako sprawująca osobistą opiekę nad dzieckiem;
  • zawieszeniem działalności gospodarczej w związku z opieką nad dzieckiem.

 

Pierwszeństwo innego kraju

Ustaleniem kraju pierwszeństwa w procedurach dotyczących świadczeń rodzinnych zajmują się w Polsce urzędy wojewódzkie. W przypadku ustalenia, że inny kraj może mieć pierwszeństwo do wypłaty świadczeń, wojewoda przesyła wniosek do rozpatrzenia do właściwej instytucji za granicą.

Po otrzymaniu wniosku właściwa instytucja zagraniczna sprawdza, czy jest krajem pierwszeństwa do wypłaty świadczeń.

Jeżeli w toku postępowania uzna się za kraj pierwszeństwa do wypłaty świadczeń – przyznanie świadczeń za granicą następuje na podstawie przepisów prawa miejscowego.

Jeżeli nastąpi odmowa uznania się za kraj pierwszeństwa do wypłaty świadczeń, wojewoda weryfikuje dokumentację i wydaje rozstrzygnięcie na podstawie przepisów krajowych.

 

W jakich sytuacjach wypłacane są dodatki dyferencyjne?

Świadczenia przyznane przez kraj właściwy do ich wypłaty mogą okazać się niższe od świadczeń, jakie należą się w drugim kraju, w którym przysługuje prawo do świadczeń (np. z tytułu zatrudnienia).

W takiej sytuacji drugi kraj wypłaca dodatek odpowiadający różnicy między tymi dwoma świadczeniami.

 

Nie ma możliwości wyboru kraju, z którego wnioskodawca chce otrzymywać świadczenia.

W przypadku gdy rodzic przebywa poza granicami RP w celu innym niż turystycznym czy leczniczym, każdorazowo należy ustalić kraj pierwszeństwa do wypłaty świadczeń na podstawie prawa unijnego, składając wniosek o dane świadczenie i udzielając informacji zgodnych ze stanem faktycznym potwierdzonych stosowną dokumentacją.

 

Przepisy dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego dostępne są na stronie Emp@tia.

 

Anna Gawrylik, Powroty.gov.pl

 

Podstawa prawna:

  • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
  • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
  • Decyzja nr F1 z dnia 12 czerwca 2009 r. dotyczącej wykładni art. 68 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004