Powrót

Jeszcze Polska nie zginęła, Kiedy my żyjemy

Artykuł zgodny ze stanem prawnym na dzień: 2022-11-10

11 listopada wypada Narodowe Święto Niepodległości, obchodzone dla upamiętnienia odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 r. Warto przy tej okazji przypomnieć historię naszego hymnu. Pieśni, która prowadziła Polaków ku wolności. Inspirowała i dawała nadzieję na odzyskanie niepodległości w czasach, w których nie było Polski na mapie Europy.

Zgodnie z definicją Słownika Języka Polskiego, hymn to uroczysty i podniosły utwór poetycki lub oparty na nim wokalny utwór muzyczny, sławiący Boga, bohaterów, wielkie idee itp. Dla Polaków takim utworem jest Mazurek Dąbrowskiego, nazywany też Pieśnią Legionów Polskich we Włoszech. Potwierdza to Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, w której w art. 28 znajduje się zapis: „Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest Mazurek Dąbrowskiego”.

 

Historia Mazurka Dąbrowskiego

 

Pieśń, która zyskała status polskiego hymnu, powstała najprawdopodobniej między 16 a 19 lipca 1797 r., pod wpływem pierwszego wzruszenia, jakie opanowało Józefa Wybickiego, autora tekstu, na widok polskich mundurów, orłów, sztandarów. Niektórzy historycy, np. Bronisław Biliński, uważają, że Pieśń Legionów Polskich we Włoszech została napisana kilka dni wcześniej, między 10 a 15 lipca. Nie ma natomiast wątpliwości, że Mazurek Dąbrowskiego powstał w Reggio Emilia we Włoszech. Inspiracją do jego napisania była uroczystość poprzedzająca wymarsz polskich legionów pod dowództwem generała Dąbrowskiego, które 21 lipca 1797 r. udawały się do Mediolanu na spotkanie z Napoleonem Bonaparte. Pierwszy raz Mazurek Dąbrowskiego został zaśpiewany publicznie 20 lipca 1797 r. w Reggio we Włoszech. Pierwsze publiczne odtworzenie na ziemi polskiej miało miejsce z okazji powstania Księstwa Warszawskiego w 1807 r. w Kargowej.

Mazurek Dąbrowskiego szybko zyskał popularność, zwłaszcza wśród żołnierzy. Świadczą o tym słowa samego generała Jana Henryka Dąbrowskiego, który w liście, z 29 sierpnia 1797 r., do autora tekstu pisał: „Żołnierze do Twojej pieśni coraz więcej gustu nabierają”.

O popularności i randze Mazurka Dąbrowskiego świadczą również słowa Adama Mickiewicza, który w 1842 roku w trakcie jednego z kursów literatury słowiańskiej w Paryżu stwierdził:

Sławna pieśń legionów poczyna się od słów, które otwierają historię współczesną. […] Słowa te znaczą, że ludzie zachowujący w sobie to, co stanowi istotę narodowości polskiej, zdolni są przedłużyć byt ojczyzny niezależnie od wszelkich warunków politycznych i mogą dążyć do jego przywrócenia.

O ile nie ma wątpliwości, że autorem tekstu Mazurka Dąbrowskiego jest Józef Wybicki (ur. 29 września 1747 w Będominie, zm. 10 marca 1822 w Manieczkach), polski pisarz i polityk, o tyle nie wiemy, kto jest autorem muzyki. Początkowo uważano, że skomponował ją książę Michał Kleofas Ogiński, jednak z czasem wykluczono taką możliwość i do dziś najczęściej podaje się określenie „melodia ludowa”.

Oficjalnym hymnem Polski Mazurek Dąbrowskiego został po 130 latach od powstania, 26 lutego 1927 roku, na podstawie okólnika Ministra Spraw Wewnętrznych Felicjana Sławoja Składkowskiego. 

 

Treść hymnu

 

Tekst Mazurka Dąbrowskiego ma charakter patriotyczny i nawiązuje do wzniosłych wydarzeń z dziejów polskiego oręża. Wiele w nim odniesień do zwierzchników wojskowych, w których pokładano nadzieję na powrót do Ojczyzny i odzyskanie niepodległości.   

Pierwsza zwrotka hymnu jest manifestem nadziei i wiary w to, że Polska żyje w Polakach, którzy mimo utraty swojego państwa wciąż są wspólnotą gotową walczyć o odzyskanie niepodległości. Jest w niej nawiązanie do ostatniego rozbioru Polski. Po klęsce insurekcji kościuszkowskiej, w 1795 r. terytorium Rzeczypospolitej zostało całkowicie rozdzielone pomiędzy Rosję, Prusy i Austrię.

W refrenie autor, który współtworzył Legiony, odwołuje się do marzeń legionistów, którzy liczyli na to, że walcząc u boku Francuzów wrócą do Polski i odzyskają suwerenne państwo.

W drugiej zwrotce Józef Wybicki przekonuje, że z pomocą Bonapartego polscy żołnierze podążając z zachodu przez rzekę Wartę i z południa przez Wisłę będą w stanie przywrócić niepodległość Polski. W tej zwrotce Mazurka Dąbrowskiego jest też wyraz nadziei pokładanej w sojuszu z Francją. Bonaparte był wrogiem naszych wrogów, a co za tym idzie stał się naturalnym sprzymierzeńcem Polaków i nadzieją na powrót Polski na mapę Europy. 

W trzeciej zwrotce autor przywołuje postać Stefana Czarnieckiego, wybitnego dowódcy polskiego w XVII wieku. W czasie Potopu dowodził on polskimi oddziałami, które wzięły udział w brandembursko – polsko – habsburskiej wyprawie do zajętej przez Szwedów Danii (1658-59). Doszło wówczas (14 grudnia 1658 roku) do sławnej przeprawy przez Cieśninę Als Sund, po której Czarniecki wyrzucił Szwedów z wyspy Als i zdobył twierdzę Koldynga na Jutlandii.

Czwarta zwrotka to obraz Polaków, którzy pozostali w Ojczyźnie i oczekują zbliżających się polskich wojsk. Co ciekawe, niektórzy badacze literatury polskiej, np. Roman Kaleta, uważają, że aby oddać intencje autora, fragment „Już tam ojciec do swej Basi mówi zapłakany” powinien być rozumiany – „Już tam ojciec do swej Basi mówi zapłakanej”.

 

Teksty hymnu

 

Warto zwrócić uwagę na to, że obecna, oficjalna treść hymnu różni się od wersji spisanej z rękopisu Józefa Wybickiego. W tej drugiej wersji są dwie dodatkowe zwrotki. Inna jest też kolejność strof. Poniżej zamieszczamy aktualny tekst hymnu, zgodny z załącznikiem do ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych, a także tekst według pisowni rękopisu Józefa Wybickiego.

 

Aktualny tekst:

 

Jeszcze Polska nie zginęła,

Kiedy my żyjemy.

Co nam obca przemoc wzięła,

Szablą odbierzemy.

 

Marsz, marsz, Dąbrowski,

Z ziemi włoskiej do Polski.

Za twoim przewodem

Złączym się z narodem.

 

Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę,

Będziem Polakami.

Dał nam przykład Bonaparte,

Jak zwyciężać mamy.

 

Marsz, marsz, Dąbrowski...

 

Jak Czarniecki do Poznania

Po szwedzkim zaborze,

Dla ojczyzny ratowania

Wrócim się przez morze.

 

Marsz, marsz, Dąbrowski...

 

Już tam ojciec do swej Basi

Mówi zapłakany –

Słuchaj jeno, pono nasi

Biją w tarabany.

 

Marsz, marsz, Dąbrowski...

 

 

Tekst na podstawie rękopisu Józefa Wybickiego:

 

Jeszcze Polska nie umarła,

kiedy my żyjemy.

Co nam obca moc wydarła,

szablą odbijemy.

 

Marsz, marsz, Dąbrowski

do Polski z ziemi włoski

za Twoim przewodem

złączem się z narodem.

 

Jak Czarnecki do Poznania

wracał się przez morze

dla ojczyzny ratowania

po szwedzkim rozbiorze.

 

Marsz, marsz, Dąbrowski...

 

Przejdziem Wisłę przejdziem Wartę

będziem Polakami

dał nam przykład Bonaparte

jak zwyciężać mamy.

 

Marsz, marsz, Dąbrowski...

 

Niemiec, Moskal nie osiędzie,

gdy jąwszy pałasza,

hasłem wszystkich zgoda będzie

i ojczyzna nasza.

 

Marsz, marsz, Dąbrowski...

 

Już tam ojciec do swej Basi

mówi zapłakany:

„słuchaj jeno, pono nasi

biją w tarabany”.

 

Marsz, marsz, Dąbrowski...

 

Na to wszystkich jedne głosy:

„Dosyć tej niewoli

mamy Racławickie Kosy,

Kościuszkę, Bóg pozwoli”.

 

 

Wojciech Napora (Powroty.gov.pl)

 

 

Źródło:

Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych.

Słownik Języka Polskiego.

Śpiewnik Niepodległości.

Wikipedia.

Lektury.gov.pl