Abecadło z pieca spadło, czyli słów kilka o alfabecie polskim - Powroty.gov.pl

Na początek, na rozgrzewkę wiersz dla dzieci Juliana Tuwima „Abecadło”.

„Abecadło z pieca spadło,

O ziemię się hukło,

Rozsypało się po kątach,

Strasznie się potłukło:

I - zgubiło kropeczkę,

H - złamało kładeczkę,

B - zbiło sobie brzuszki,

A - zwichnęło nóżki,

O - jak balon pękło,

aż się P przelękło,

T - daszek zgubiło,

L - do U wskoczyło,

S - się wyprostowało,

R - prawą nogę złamało,

W - stanęło do góry dnem i udaje, że jest M.”

Tajemnicze nazwy. Skąd się wzięły?

Alfabet, słowo znane nie tylko w języku polskim, pochodzi od dwóch pierwszych liter alfabetu greckiego "alfa" i "beta". Zgodnie z definicją Słownika Języka Polskiego jest to zbiór liter pisma używanego w jakimś języku, ułożonych według określonej kolejności.

Abecadło (dawniej obiecado, obiecadło) to polski odpowiednik słowa alfabet. Pochodzi od brzmienia pierwszych czterech liter naszego alfabetu "a", "be", "ce", "de".

Historia

Aleksander Brückner, wybitny polski slawista, historyk literatury i kultury polskiej, w Encyklopedii staropolskiej Brücknera świetnie w kilku zdaniach ujął historię polskiego alfabetu. Napisał:

„przez trzy wieki z górą (960–1280) nikt po polsku nie pisał […]. Czesi zdobyli się na składanie kilku znaków łacińskich, a myśmy to w w. XIV i XV naśladowali, ale ponieważ szkoła wcale polszczyzny nie uczyła, więc nie zdobyto się na jednolitość i każdy znęcał się po swojemu nad abecadłem i ortografią. Hus (??) stworzył Czechom jednolitą pisownię wzbogacając znaki łacińskie kropkowanymi, ale piętno kacerstwa odstraszało nas od naśladownictwa tego jedynie trafnego systemu. […] tak się mściło niedbalstwo wobec języka narodowego, zrozumiałe chyba u mieszczan pół-Niemców, karygodne śród kół uczonych, nie uznających, jak i węgierskie, niczego niełacińskiego. Skoro pismo drukiem zastąpiono, musiał dotychczasowy rozgardiasz ortograficzny ustąpić; nieznani nam z nazwiska zecerzy polscy ustalili jako tako dla księgarzy-Niemców pisownię polską, posługującą się i składaniem znaków, sz, cie (dawniej cye), i kropkami, i kreskami, ź, ż, ń, ć, ś, i odmianą kształtu, ł, ą, ę.”

Z tych słów wynika, że chociaż historia Polski sięga X wieku, a pierwszym zapisanym w języku polskim tekstem było zdanie pochodzące z 1268 z Księgi henrykowskiej: Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai, przez pięć stuleci alfabet polski był – delikatnie mówiąc – zaniedbywany. Dopiero połowa XV wieku i rozwój drukarstwa zmobilizował Polaków do ujednolicenia abecadła i wprowadzenia norm.

Alfabet polski obecnie

Po stuleciach zmian i kształtowania się abecadła, współcześnie alfabet polski składa się z 32 liter, z czego 9 ma znaki diakrytyczne (odróżniające), czyli znaki graficzne używane w alfabetach i innych systemach pisma, umieszczane nad, pod literą, obok lub wewnątrz niej, zmieniające sposób odczytu tej litery i tworzące przez to nową literę. W alfabecie polskim są to: ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ź, ż, czyli litery, z którymi obcokrajowcy mają zawsze największy problem.

Każda litera w polskim alfabecie może występować w formie majuskuły (wielka litera, wersalik, duża litera) - wyjątkiem są: ą, ę oraz ń, które nigdy nie występują na początku wyrazu, lub minuskuły (mała litera, litera tekstowa). Majuskuła litery y (Y) występuje jedynie w wyjątkach, m.in. w zapożyczeniach i pisowni historycznej.

Dodatkowo (poza 32 literami podstawowymi) używane są litery q, v i x w niektórych wyrazach pochodzenia obcego lub w pisowni historycznej.

Jakby tego było mało, w pisowni polskiej stosowane są dwuznaki, czyli dwie litery oznaczające jedną głoskę: cz, ch, dz, dź, dż, rz, sz.

Ciekawostka

Okazuje się, że alfabet polski, odpowiednio podany, może budzić podziw obcokrajowców. Jedna z najwybitniejszych polskich aktorek Helena Modrzejewska (ur. 1840 r. – zm. 1909 r.) podobno zachwycała swoich angielskich i amerykańskich znajomych, w trakcie spotkań towarzyskich, recytując alfabet polski i tabliczkę mnożenia.

Wojciech Napora (Powroty.gov.pl)

Źródło:

Encyklopedia staropolska Brücknera.

Słownik Języka Polskiego.

Wikipedia.

Polszczyzna.pl.